W tej chwili na powierzchni naszej planety mamy ok. 1 800 burz i ok. 100 wyładowań atmosferycznych w ciągu sekundy. W przypadku Polski jest ich średnio 65 w ciągu godziny. W rejonach tropikalnych natomiast może ich być nawet… 10 tysięcy. We wnętrzu chmury burzowej dochodzi do powstania niewyobrażalnie silnych ładunków elektrycznych. Dokładnie nie wiemy, dlaczego tak jest. W każdym razie ładunki dodatnie tworzą się u góry chmury, a ujemne u jej dołu.

Jak powstają burze?

Burza jest zjawiskiem atmosferycznym występującym zazwyczaj w ciepłych porach roku. Niezmiernie rzadko dochodzi do niego zimą. Gorące masy powietrza, ogrzane na powierzchni Ziemi, unoszą się ku górze. Z tego powietrza powstają bardzo wielkie, kuliste, ciężkie i przesycone wilgocią chmury, które nazywamy cumulusami.
Następnie takie chmury szybko rosną. Potrafią być wysokie nawet na kilkanaście kilometrów i nazywają się cumulonimbusami. Zwiastują one bardzo groźną nawałnicę. W swoich najwyższych partiach para wodna przechodzi w lód. Dlatego czubek takiej ogromnej chmury po prostu świeci w promieniach słońca. Dalej drobne kryształki lodu i krople wody przesuwają się ku dołowi. Ciągną za sobą masy zimnego powietrza. I tak dochodzi do ulew i wichur.

Skąd się biorą pioruny?

Piorun jest wyładowaniem elektrycznym o bardzo dużym natężeniu. Przenosi ono w kierunku ziemi ujemne ładunki elektryczne. Wewnątrz chmury, między różnymi jej warstwami, również dochodzi do wyładowań. Tam zderzające się ze sobą krople wody i kryształki lodu wytwarzają ładunki elektryczne. Chmurę można porównać do gigantycznej baterii. Jej wierzchołek - o czym już wspomniałem - naładowany jest dodatnio, a podstawa ujemnie.
Kiedy napięcie dochodzi do miliona woltów, powstaje błyskawica. W zjonizowanym powietrzu następuje wyładowanie elektryczne o tak wielkiej sile, że temperatura dochodzi do 30 tysięcy stopni Celsjusza. Następuje gwałtowne rozrzedzenie powietrza, czego efektem jest fala uderzeniowa, czyli grzmot. Dźwięk słyszymy później. Wcześniej widzimy błyskawicę, choć piorun jest… bezbarwny. Dzieje się tak, ponieważ rozgrzane powietrze świeci (podobnie jak inne substancje), kiedy temperatura jest wyższa od 800 stopni Celsjusza. Zaczyna żarzyć się na czerwono, a potem wraz ze wzrostem temperatury światło staje się bardziej białe i jasne.

Rodzaje piorunów

Piorun może być kulisty bądź liniowy. Powstawanie i natura tego pierwszego nie są do końca zbadane. Może on poruszać się, zatrzymywać i niejako nieruchomo wisieć. Potrafi przeniknąć przez szybę, wypalając w niej dziurę. Może do domu dostać się kominem, by potem „wyjść” oknem. Nie da się przed nim zabezpieczyć. Występuje rzadko. Może mieć średnicę od jednego centymetra do nawet kilku metrów.
Piorun liniowy natomiast zazwyczaj wybiera najkrótszą drogę do Ziemi. Tzw. kanał wyładowania zależy od stopnia zjonizowania powietrza, dlatego widzimy zygzakowatą błyskawicę. Jego energia wyładowania nie jest duża, gdyż trwa stosukowo krótko. Towarzyszy mu temperatura rzędu kilku tysięcy stopni Celsjusza. Może zatem doprowadzić do pożaru.

Potrzeba przezorności

Najbardziej niebezpiecznym miejscem podczas burzy są samotne drzewa. Ludzie się tam najczęściej chowają i dlatego jedna czwarta ofiar porażenia piorunem to osoby stojące pod takim drzewem. Nie wolno tego robić. Pioruny uderzają w takie drzewa właśnie dlatego, że są wysokie i samotne. Błyskawica najczęściej uderza w brzozy, dęby czy jesiony. Oczywiście, w przypadku samotnie stojących czy wysokich drzew ta reguła nie obowiązuje.
Jeśli chodzi o bezpieczne miejsca, to poza domem jest nim wnętrze auta. W przypadku samochodu prąd spływa po karoserii do ziemi. Na domach zaś powinny znajdować się piorunochrony, chroniące przed destrukcyjną mocą błyskawic.

Kontakt: nauka@niedziela.pl

Reguły bezpieczeństwa podczas burzy:

pozostać w domu i nie wychodzić bez konieczności,

trzymać się daleko od pieców, wentylatorów i innych urządzeń elektrycznych podłączonych do prądu,

wyłączyć telefon komórkowy,

nie używać przedmiotów takich, jak np. wędki czy kije golfowe,

nie przenosić łatwopalnych materiałów w otwartych pojemnikach,

nie przebywać w wodzie, jak również w małych łódkach,

w trakcie podróży zostać w samochodzie,

poszukać schronienia w budynku czy jakiejś grocie lub zagłębieniu,

trzymać się z dala od obiektów metalowych lub pozbyć się ich, jeśli ma się je ze sobą,

osoby przebywające w większej grupie powinny się rozproszyć,

w żadnym wypadku nie kłaść się na ziemi.