Już u progu pontyfikatu, w pierwszej encyklice „Redemptor hominis”, opublikowanej w marcu 1979 r., Jan Paweł II pokazał światu, jak pojmuje prawdę. „Poznacie prawdę, a prawda was wyzwoli” - napisał, odwołując się bezpośrednio do słów zawartych w Biblii. Dokument ten, zresztą programowy, wyraźnie wskazywał, że jedyną prawdą dla człowieka jest Jezus Chrystus, „Duch Prawdy”. Nie ma innej. „Chrystus jest ośrodkiem wszechświata i historii”, a Jego nauka niesie prawdę o odkupieniu człowieka i całej ludzkości. Jeżeli człowiek chce poznać prawdę o sobie, musi zbliżyć się do Chrystusa - wyjaśniał Papież.
Później wracał do tych myśli przez cały pontyfikat, np. w encyklice „Veritatis splendor” (1993 r.), gdzie podkreślał, że „tylko wolność podporządkowana Prawdzie prowadzi osobę ludzką ku jej autentycznemu dobru. Dobrem osoby jest istnienie w Prawdzie i czynienie Prawdy”. Wyraz temu przekonaniu dawał także w przemówieniach i homiliach, choćby w tej najsłynniejszej chyba dla nas, Polaków, na placu Zwycięstwa w Warszawie w 1979 r., kiedy wołał: „Człowieka bowiem nie można do końca zrozumieć bez Chrystusa. A raczej: człowiek nie może sam siebie do końca zrozumieć bez Chrystusa. Nie może zrozumieć ani kim jest, ani jaka jest jego właściwa godność, ani jakie jest jego powołanie i ostateczne przeznaczenie”.
Do tej Prawdy Jan Paweł II odniósł się także w ostatnich chwilach swego życia, kiedy 2 kwietnia 2005 r. wyszeptał: „Pozwólcie mi odejść do Domu Ojca”. Był pewien, że właśnie tam, w Domu Ojca, jest ostateczna prawda o życiu i śmierci. Dlatego z tak wielkim spokojem wyruszył w tę wielką podróż, do źródeł Prawdy.

Prawda historyczna

Nie ulega wątpliwości, że dla Papieża ważna była również prawda historyczna. W swoich przemówieniach i publikacjach nieustannie odwoływał się do tradycji i do wydarzeń historycznych, mocno akcentując, że pamięć historyczna jest warunkiem właściwego pojmowania współczesności, a także chrześcijaństwa. Dlatego Jan Paweł II decydował się na odwiedzanie miejsc związanych z historią, jak choćby cmentarza ofiar wojny 1920 r. w Radzyminie (1999 r.). - Chociaż na tym miejscu najbardziej wymowne jest milczenie, to przecież czasem potrzebne jest także słowo - powiedział Papież. I dodał: - I to słowo chcę tu pozostawić. Wiecie, że urodziłem się w maju 1920 r., w tym czasie, kiedy bolszewicy szli na Warszawę. I dlatego noszę w sobie od urodzenia wielki dług wdzięczności w stosunku do tych, którzy wówczas podjęli walkę z najeźdźcą i zwyciężyli, płacąc za to swoim życiem. Tutaj, na tym cmentarzu, spoczywają ich doczesne szczątki. Przybywam tu z wielką wdzięcznością, jak gdyby spłacając dług za to, co od nich otrzymałem.
Słowa Papieża pozwoliły z innej perspektywy - z perspektywy prawdy - spojrzeć na wojnę 1920 r. Na Bitwę Warszawską, o której przecież przez dziesiątki lat w ogóle się nie mówiło, a którą określa się jako jedną z osiemnastu najważniejszych bitew w dziejach świata. Gdyby została przegrana, Polskę prawdopodobnie zajęłaby Armia Czerwona, a rewolucja bolszewicka w Niemczech połączyłaby się z rewolucją bolszewicką w Rosji. Dzieje Europy potoczyłyby się wówczas innym torem. Pobyt Jana Pawła II w Radzyminie stanowił zatem pewien drogowskaz, jak korzystać z przeszłości, jak czerpać z narodowej tradycji i jak być wiernym prawdzie historycznej.

Trudna prawda

„Nie wolno odwracać się od prawdy, zaprzestać jej głoszenia, nawet jeśli jest to prawda trudna, a jej wyjawianie wiąże się z wielkim bólem” - czytamy w książce Jana Pawła II z 2004 r. pt. „Wstańcie, chodźmy!”. Papież wiele razy w czasie swego pontyfikatu dawał temu wyraz, a kiedy było trzeba, sam trudnej prawdy nie unikał. Było tak np. w 1983 r., w czasie pielgrzymki do Nikaragui, rządzonej przez lewicowych sandinistów.
Kiedy Papież na lotnisku w Managui wysiadł z samolotu, na schodach czekał na niego szpaler powitalny: członkowie sandinowskiego rządu. Wśród dygnitarzy był jezuita o. Ernesto Cardenal, który pełnił funkcję ministra kultury. Jan Paweł II podszedł wtedy do niego i gestykulując prawą ręką, powiedział: - Ureguluj swoje stosunki z Kościołem, ureguluj swoje stosunki z Kościołem!
Zdjęcie z tego spotkania obiegło cały świat i było interpretowane jako papieska reprymenda dla Cardenala. Jan Paweł II zaś pokazał, że nie boi się wyrażać trudnej prawdy i nie unika konfrontacji.
Trudna prawda, w ujęciu Jana Pawła II, dotyczy każdej dziedziny życia i każdej instytucji. Nie mogła więc ominąć także Kościoła. Toteż nic dziwnego, że właśnie za pontyfikatu Jana Pawła II w Roku Jubileuszowym ukazał się watykański dokument „Kościół i grzechy przeszłości: pamiętać, aby się pojednać”, później sam Papież dokonał aktu skruchy i prosił o przebaczenie win Kościoła. Uznał, że Kościołowi potrzebna jest prawda o nim samym, nawrócenie i rachunek sumienia. W przejmującym geście pokutnym, starszy już i chory Papież, wpatrując się w Chrystusa wiszącego na krzyżu, przepraszał Go m.in. za to, że „ludzie Kościoła w imię wiary i moralności posługiwali się czasem metodami nieewangelicznymi”, za grzechy, które „naruszyły jedność Ciała Chrystusa”, za zło „popełnione przez wielu chrześcijan przeciwko ludowi Przymierza”, za „słowa i czyny, które chrześcijanom podyktowała nieraz pycha, nienawiść, żądza panowania nad innymi, niechęć do wyznawców innych religii i do słabszych grup społecznych, takich jak imigranci i Cyganie”.
Było to wydarzenie bez precedensu. Chociaż wielu współczesnych zastanawiało się, dlaczego właściwie Kościół się oczyszcza i prosi o wybaczenie, i czy istnieje odpowiedzialność za cudze winy, zwłaszcza te sprzed kilkuset lat - wydaje się bowiem, że należą one już do zamkniętej historii. Ale Jan Paweł II nie pozostawił w tej mierze wątpliwości. „Gdy zbliża się ku końcowi drugie tysiąclecie chrześcijaństwa, jest rzeczą słuszną, aby Kościół w sposób bardziej świadomy wziął na siebie ciężar grzechu swoich synów, pamiętając o wszystkich sytuacjach z przeszłości, w których oddalili się oni od ducha Chrystusa i od Jego Ewangelii” („Tertio millennio adveniente”).
Rachunek sumienia Kościoła miał być uzdrowieniem pamięci, ale także formą refleksji i szansą wyciągnięcia wniosków na przyszłość, tak by ostatecznie zwyciężyła prawda.
W imię prawdy historycznej Papież przyczynił się także do rehabilitacji Galileusza. - Pragnę, aby teologowie, naukowcy i historycy, ożywiani duchem szczerej współpracy, pogłębili badania nad sprawą Galileusza, lojalnie uznając błędy którejkolwiek ze stron, przyczyniając się tym samym do zniknięcia nieufności, które dla wielu umysłów bywają wciąż jeszcze przeszkodą owocnej zgody między nauką a wiarą, między Kościołem a światem - apelował Jan Paweł II. I podkreślał: - Udzielam pełnego poparcia temu dziełu, które będzie mogło przynieść zaszczyt prawdzie wiary i prawdzie nauki.
Był to rok 1979. Dążenie Papieża do wyjaśnienia prawdy o Galileuszu spowodowało w końcu jego rehabilitację. Po 12 latach badań interdyscyplinarna komisja papieska przyznała, że sędziowie Galileusza zastosowali wobec niego karę dyscyplinarną, gdyż byli błędnie przekonani, że przyjęcie teorii Kopernika może się przyczynić do wstrząsu podstawami tradycji katolickiej. „Trzeba dziś lojalnie uznać te błędy” - oznajmiła komisja Papieżowi.
Prawda zwyciężyła. A sprawa Galileusza - jak stwierdził Jan Paweł II - może być lekcją także dla nas, przydatną w analogicznych sytuacjach, które istnieją dziś lub mogą się pojawić w przyszłości.

Prawda o sobie

Była Niedziela Wielkanocna, 27 marca 2005 r. Południe. Za chwilę Papież miał się zjawić się w oknie Pałacu Apostolskiego, by udzielić błogosławieństwa „Urbi et orbi”. Choć zdawał sobie sprawę, że stan jego zdrowia pogarszał się z dnia na dzień, nie bał się prawdy o sobie, pokazania słabości, obnażenia.
Zanim pojawił się w oknie, starannie przygotowywał się do wystąpienia. Kard. Stanisław Dziwisz wspomina, że chwilę wcześniej Jan Paweł II próbował powtarzać słowa błogosławieństwa, które za chwilę miał wypowiedzieć publicznie. Wydawało się, że wszystko będzie dobrze, że się uda. Otworzyło się okno papieskie. Kiedy ukazał się w nim Ojciec Święty, na Placu św. Piotra w Rzymie zapadła głucha cisza. Ludzie patrzyli na zbolałą, utrudzoną cierpieniem twarz Papieża, na grymas, jaki mimowolnie się na niej pojawił. Jan Paweł II przybliżył sobie ręką mikrofon i usiłował coś powiedzieć. Zapadła głucha cisza. Po sekundzie słychać było chrypienie. Ojciec Święty przełknął ślinę, poruszył ustami, ale nie mógł wydobyć ani słowa. Mijały długie minuty. Papież walczył. Znów usiłował przemówić. Czuł na sobie ludzkie spojrzenia, pełne przerażenia, współczucia i oczekiwania. Bezsilnie uderzył ręką w parapet. A potem chwycił jedną ręką za głowę, drugą zakrył twarz. Nie miał już władzy nad własnym ciałem. Był u kresu życia, ale nie uciekał od tej prawdy o sobie. Nie grał przed sobą ani przed ludźmi. Pokorny, ogołocony już ze wszystkiego, nawet z mowy, cierpiący i bezsilny, w ciszy uczynił potrójny znak krzyża. Tyle jeszcze mógł.
Ta wielka lekcja prawdy zapadła w serca ludzi na całym świecie i spowodowała, że świat się na chwilę zatrzymał. Ta prawda miała wielką moc. Dotarła do wierzących i niewierzących. Ogarnęła po prostu wszystkich.
Prawdy o sobie Papież nie ukrywał także wcześniej, gdy w końcu lutego 2005 r. został poddany zabiegowi tracheotomii. Po zabiegu lekarze powiedzieli Papieżowi, że nie będzie mógł teraz mówić. Mimo to zdecydował, że pokaże się w oknie kliniki Gemellego i udzieli błogosławieństwa ludziom zgromadzonym na dziedzińcu szpitala. Znów okazał się prawdziwy do bólu: spojrzał na tłumy, a potem bezradnie wskazał ręką na gardło, dając w ten sposób do zrozumienia, że nie może w tej chwili nic powiedzieć, choć bardzo chce. Milczący, oniemiały, wycieńczony - taka była prawda o nim. Nie wstydził się jej.
Taki był zawsze, gdy chorował i cierpiał. Prawda była dla niego najważniejsza.