Uważny obserwator zastanowi się, dlaczego w cyklu o kościołach zrębowych piszemy o tym kościele. Jak widać na zdjęciu, jest przecież... szachulcowy. Jednak świątynia zbudowana została w konstrukcji zrębowej. Kościół posiadający niegdyś rangę parafialnego, dziś należy do parafii w Rokitnie.

Wieś

Kalsko jest miejscowością sięgającą swą historią czasów średniowiecza. Bliskość silnego grodu i kasztelanii w Międzyrzeczu miała zapewne wielki wpływ na życie tej miejscowości. Być może nawet była jedną z osad służebnych Międzyrzecza. W dokumentach opisywana jest jako własność rycerskiego rodu Niałków z Chyciny. Niałkowie - Jelenie to ród rycerski znany w Wielkopolsce średniowiecznej i zasłużony dla zjednoczenia państwa polskiego. Pierwsza nazwa wsi Kalczak pochodzi z 1390 r., kiedy to Wincenty z Chyciny sprzedał wsie Rojewo i Kalsko wraz z jeziorami leżącymi na ich terenie zakonnikom z Zemska. Owymi zakonnikami byli cystersi, którzy w 1412 r. przenieśli swój klasztor do Bledzewa. Kalsko wraz z Rokitnem i okolicznymi miejscowościami do 1796 r. należało do klasztoru bledzewskiego, wówczas to majątek klasztorny przejął rząd pruski. We wsi zachował się również dwór z pierwszej połowy XIX wieku usytuowany naprzeciw kościoła. Dwór jest budynkiem murowanym, wzniesiony na rzucie prostokąta, nakryty dachem naczółkowym.

Kościół

Dokładny czas budowy i powstawania kościoła kalskiego nie jest znany. „Z akt wizytacji z 1640 r. wynika, że nie miał wezwania i nie był konsekrowany. Gdy cystersi przejęli parafię w Rokitnie, w 1661 r. wznieśli nową budowlę pw. św. Bartłomieja Apostoła. Konsekracji dokonano w 1669 r. W 1688 r. w Kalsku wybuchł pożar, który zniszczył większość zabudowań wraz ze świątynią. Odbudowano ją w latach 1692-93 ze składek mieszkańców wsi i pomocy udzielonej przez Jana Białobłockiego - opata bledzewskiego” (M. Szymańska-Dereń, „Kościoły zrębowe i szkieletowe województwa lubuskiego”, Zielona Góra 2009). Wzniesiony w Kalsku kościół posiadał rangę parafialnego, jednak w 1508 r. wcielony został do parafii w Rokitnie.

Architektura

Kościół wzniesiono w konstrukcji zrębowej, jednak w XVIII wieku otoczono ją dodatkową szkieletową konstrukcją zewnętrzną. Do dziś ciekawostką tej świątyni jest to, że pomiędzy ścianą zrębową a zewnętrzną ścianą szachulcową jest... wolna przestrzeń. Wnętrze kościoła z widoczną konstrukcją zrębową przekryte zostało stropem belkowym, obecnie przesłoniętym deskami.
Kościół zbudowany został na rzucie prostokąta jako konstrukcja jednonawowa z węższym prezbiterium zamkniętym trójbocznie. Oddzielono je od nawy ścianą łuku tęczowego o nieregularnym wykroju, ozdobionym profilowaniem. Drewniane owalne okna świątyni, występujące we wschodniej elewacji prezbiterium, stanowią unikatowe elementy w architekturze drewnianej.
Od strony północnej kościoła - z boku nawy - znajduje się, dobudowana w XIX wieku, murowana zakrystia na rzucie prostokąta, od zachodu - od frontu - murowana kruchta na rzucie kwadratu, usytuowana w miejscu dawniejszej drewnianej. W połowie XX wieku obiekt wzbogacony został o nową zakrystię. Po stronie zachodniej znajduje się drewniana empora muzyczna. Drewniana wieża, zwieńczona ośmiobocznym hełmem blaszanym z latarnią i krzyżem, dobudowana została nad nawą.
Zachowane wyposażenie kościoła częściowo pochodzi z XVIII wieku, a ołtarz główny z XIX wieku. Wśród elementów wyposażenia zachowały się m.in.: dwa ołtarze boczne, dwa krucyfiksy oraz prospekt organowy.
Z wyposażenia koniecznie należy wspomnieć słynny feretron z Kalska. Znajduje się na nim jedno z najstarszych przedstawień Matki Bożej z Rokitna. Jednak ten wizerunek niesie w sobie szczególną ciekawostkę. Na tle obrazu, wokół postaci Matki Bożej, możemy znaleźć symboliczne przedstawienie wezwań z Litanii Loretańskiej: Domie Złoty, Arko Przymierza czy Wieżo z kości słoniowej. Feretron był i jest wykorzystywany w procesjach wokół świątyni. Jest także świadkiem kultu Matki Bożej z Rokitna na tym terenie.
Słynne są także aniołki z kalskiej świątyni. Choć nie tyle o ich stronę artystyczną chodzi, co o historię ostatnich lat. Skradzione w 2003 r. zostały odzyskane przez wielkopolską policję już w 2004 r. Były nawet eksponowane na specjalnej wystawie, na której zaprezentowano odzyskane przez policję ruchome zabytki sakralne.
Powojenne losy świątyni są słabo udokumentowane. Świątynia w XX wieku była poddawana restauracji - przełożona została dachówka i wykonano nowe tynki zewnętrzne, zakonserwowane zostały również ściany zrębowe.
Wybierając się w kierunku Rokitna, warto odwiedzić Kalsko z jego pięknym kościołem, gdyż jest to jeden z ciekawszych zabytków sakralnych województwa lubuskiego. Msza św. w niedzielę jest odprawiana w tym kościele o godz. 9.
To już koniec naszego wakacyjnego cyklu „Lubuski szlak kościołów zrębowych”. Opisaliśmy siedem unikatowych budowli sakralnych, zbudowanych z drewna w konstrukcji zrębowej. W tej grupie były tak znane kościoły, jak świątynie w Kosieczynie czy w Klępsku oraz te nieznane szerszemu gronu pielgrzymów i turystów. Jeśli w tym okresie zdecydowaliście się Państwo, aby odwiedzić któryś z opisywanych przez nas kościołów, to jest nam z tego powodu niezmiernie miło. Kończymy zatem cykl wakacyjny, a za rok?... Już następne ważne i ciekawe miejsca naszej diecezji.