DOROTA ZAŃKO: - Kim są pielgrzymi? Kto pielgrzymuje?

DR KRZYSZTOF PRENDECKI: - Pielgrzymują wszyscy, ale „skład” danej pielgrzymki zależy od jej charakteru. Prof. Antoni Jackowski z Zakładu Geografii Religii UJ w Krakowie turystykę dzieli na pielgrzymkową i religijną. Ta pierwsza obejmuje osoby, które bardziej skupiają się na modlitwie i przeżyciach duchowych, zaś turystykę religijną mogą uprawiać wszyscy, tzn. również osoby niezbyt głęboko wierzące czy innych wyznań - przyjeżdżając do danego sanktuarium w celach kulturowych, poznawczych.

- Jaki obraz pielgrzyma wyłania się z Pana badań?

- Z moich badań wynika, że pielgrzymami kierują najczęściej motywy religijne. Często krytycy pielgrzymek starają się pokazać, że pielgrzymka to rodzaj taniej wyprawy turystycznej, wakacyjnej beztroskiej przygody. Z moich badań wynika, że aspekt duchowy, przesiąknięty modlitwą zwycięża nad wszystkimi innymi. Co ważne, pielgrzymi często idą podziękować za otrzymane łaski, a nie, jak mamy w codziennym zwyczaju, tylko o nie prosić.

- Pielgrzymowanie jest charakterystyczne dla wielu religii. Jak się do tego zjawiska ma Polska?

- Na świecie jest 240 mln. pielgrzymujących, z tego 150 mln. to chrześcijanie. Jeżeli popatrzeć na liczbę pątników w Europie, Polska ma decydujący udział. Szacuje się, że rocznie pielgrzymuje ok. 30 mln Europejczyków, z tego co szósty pielgrzymujący jest Polakiem. Także są rankingi, w których jesteśmy w czołówce. A ten wachlarz miejsc świętych jest całkiem spory. Gdybyśmy popatrzyli na mapę Polski, to najwięcej sanktuariów maryjnych mamy w górach, w południowej części kraju. Teolodzy mogą doszukać się tu odniesienia do biblijnych czasów - do góry Horeb, Synaj, Syjon, Góry Oliwnej, do Kalwarii.

- Jaki jest główny punkt docelowy pielgrzymek w Polsce? Jasna Góra?

- Niewątpliwe tak. Wśród polskich sanktuariów są też te o charakterze międzynarodowym, jak Kalwaria Zebrzydowska czy Kraków. Jasna Góra na tle europejskich sanktuariów jest w czołówce. Na fenomen Jasnej Góry niewątpliwie miał wpływ Papież Jan Paweł II i międzynarodowe spotkanie młodzieży. Nie zapomnijmy też, że wyrosła jej konkurencja w postaci Łagiewnik czy Lichenia.

- Można zdefiniować charakter polskich pielgrzymek?

- Można czasem zaobserwować, że naszą pobożność przeżywamy zbyt smutno, nie potrafimy dostrzegać w niej radości i jej wyrażać. Widać to na przykład w miejscu narodzenia Chrystusa. Moja studentka podzieliła się swoimi przeżyciami z Ziemi Świętej i nie mogła się nadziwić, że w Bazylice Narodzenia Pańskiego grupy polskich turystów odmawiały Różaniec z minami takimi jakby za chwilę miał nastąpić koniec świata. A przecież to powinno być bardzo radosne miejsce.

- Czy pielgrzymki w jakiś sposób ewoluują. Czy można mówić o jakichś modach pielgrzymkowych?

- Da się to zauważyć. Na pielgrzymki wkracza technika. W ostatnich latach zdominowała je telefonia komórkowa. Dawniej pielgrzymka była jednoznaczna z oderwaniem się od codzienności, zgiełku, od mediów. Zresztą w branży turystycznej mówi się o tzw. turyście wylogowanym - niektórzy udają się do eremitów, żeby wyciszyć się w domkach pustelników. No i w tym jest sens przeżycia wewnętrznego, pielgrzymki również, a tu się okazuje, że prowadzimy przez telefon ciągłe rozmowy niedokończone. Według tradycjonalistów to zmiana na gorsze. Co do zmian, wyznaczniki nowych czasów możemy dostrzec też na Jasnej Górze. Ostatnimi czasy w samej Częstochowie narodził się pomysł opodatkowania pielgrzymów. Słyszy się narzekania mieszkańców, którzy mają dosyć „hałasów” związanych z przyjściem itd. A bywają też pielgrzymki handlowe, cel główny to nawiedzenie cudownego obrazu, ale po drodze sprzedaż kołder czy garnków.

- Pielgrzymka z założenia jest pieszą wędrówką. Jak się mają do tego pojęcia pielgrzymki środkami lokomocji?

- Jedno drugiego nie wyklucza. Pielgrzymki piesze odbywały się w dawnych czasach i przetrwały do dnia dzisiejszego Takie szlaki, jak najstarszy szlak św. Jakuba, dziś przeżywają swój renesans. Atrakcyjność tej drogi polega na uduchowieniu się w niewielkich grupach lub pojedynczo. Dziś w coraz większym natężeniu mamy do czynienia z pielgrzymkami autokarowymi, rowerowymi, motocyklowymi. Ale mimo tych możliwości, piesze pielgrzymki trwają i będą trwały.

- Coraz powszechniej występują pielgrzymki różnych środowisk. Jakie one mają znaczenie w ocenie socjologa?

- Na Jasną Górę pielgrzymują pracownicy skarbówki, ZUS-u, kolejarze, członkowie „Solidarności”, ect. Te pielgrzymki dają możliwość integracji środowiska, pokazania jego siły i mocy. Co do „nowszych” pielgrzymek, w tym roku była 4. pielgrzymka kibiców - fanatyków - na Jasną Górę. Nie odnotowano „ustawek”, nikt się z nikim nie naparzał. Klasztor wpłynął kojąco na zwaśnione na co dzień grupy kibicowskie. W tym miejscu święcono nawet szaliki z hasłem „Witamy w piekle”, co nie jest chyba niczym złym, świadczy o tym, że posiadali je wierzący, bo ateiści w piekło nie wierzą.

- Czy pielgrzymki zmieniają ludzi?

- Pielgrzymka jest okazją do oderwania się od codzienności. Z pewnością zmienia ludzi. Dla nich ta pątnicza wędrówką jest okazją do przemyśleń, rachunków sumienia, powzięcia postanowienia poprawy, ładowania przysłowiowych akumulatorów. Duchowego wymiaru pielgrzymki nie da się z niczym porównać, trzeba to po prostu przeżyć.