Kapłańskie kolędowanie było znane w Polsce od dawna, ale dopiero rodzime synody XVII w., zaczęły tę praktykę uporządkowywać pod względem prawnym. Dyscyplinarne fundamenty w tej dziedzinie położył Synod Prowincjalny kard. Bernarda Maciejowskiego w Piotrkowie, w 1607 r. W pierwszym artykule synodalnym O szerzeniu wiary katolickiej postanowiono: „Podobnie odwiedziny parafian w ich domach, odbywane w pewnych porach na podstawie dawnego zwyczaju, mają być sposobnością do pouczania wiernych o podstawach wiary oraz zachęcania do chrześcijańskiego życia”. Na tym samym synodzie (m.in. prowincja lwowska) przyjęła tzw. List Pasterski Kardynała Bernarda Maciejowskiego, który stanowił pierwszy po soborze trydenckim (1545-1563) podręcznik pastoralno-prawny dla duchowieństwa. Liczne późniejsze edycje i przedruki tego Listu świadczą, że był to dokument cieszący się wielką powagą, na którym, aż do czasu utraty bytu państwowego, wzorowała się (w dużej mierze) myśl prawnicza polskiego ustawodawstwa synodalnego.
Dwunasty artykuł tego Listu podkreśla znaczenie „kolędy parafialnej”, której celem miało być między innymi dokonanie dokładnego spisu parafii. Proboszcz lub jego wikariusze mieli przeprowadzać tę kolędę w gorliwej trosce o powierzone ich pieczy dusze. Prawodawca omówił bardziej szczegółowo sam przebieg owej wizyty. Oto po odpowiednim pozdrowieniu mieszkańców domu, duszpasterze powinni byli pouczać wiernych o tym, co jest konieczne do zbawienia, sprawdzić ich znajomość w zakresie podstawowych prawd wiary, tzn. skontrolować umiejętność przeżegnania się znakiem krzyża świętego, znajomość Modlitwy Pańskiej, Pozdrowienia Anielskiego, Wyznania Wiary, a także przykazań kościelnych. Następnie powinni byli zaznajomić się z ich pracą, obyczajami, problemami i potrzebami. Parafian, którzy prowadziliby występne życie, a więc skłonnych do pijaństwa, krzywoprzysięzców, złodziei, lichwiarzy, cudzołożnych, bluźnierców, nieprzestrzegających świąt kościelnych, oddających się czarom, zabobonom - powinni napominać z wielką łagodnością i w duchu miłości - do porzucenia takiego stylu życia. O ile w ich życiu nie następowałaby poprawa, zobowiązani byli upomnieć ich w obecności dwóch, rozsądnych i bliskich takiemu człowiekowi, mężów. Gdyby to również nie przyniosło oczekiwanego rezultatu poprawy, ich nazwiska należało zadenuncjować ordynariuszowi. W dalszej części dokument wskazuje zachęty, upomnienia, które należało kierować pod adresem poszczególnych członków rodziny, stosownie do wieku i stanu. I tak, kapłan nawiedzający rodzinę miał napominać starców, by byli trzeźwi, wstydliwi, rozsądni, przekazywali młodym zdrową naukę; starsze kobiety, aby nie rzucały oskarżeń, nie upijały się, nie zajmowały się czarami, bądź nierządem. Należało zwracać także uwagę wdowom, aby unikały plotek, próżności i dobrze wychowywały dzieci; mężom przypominać o obowiązku miłości do żon, o właściwym wychowaniu dzieci, szczególnie synów - w duchu karności oraz, aby troszczyli się o sprawy rodziny. Również żony należało zachęcać, aby miłowały swoich mężów, aby zawsze czyste i trzeźwe troszczyły się o dom, oraz by nie sypiały ze swymi niemowlętami z racji grożącego niebezpieczeństwa ich uduszenia. Synom duszpasterz powinien był przypomnieć o obowiązku posłuszeństwa wobec rodziców, a sługom o wiernym spełnianiu swojej służby w duchu uczciwości i wierności. Spotkanych podczas nawiedzenia parafii żebraków, bezdomnych, biednych, osieroconych, panny z dziećmi, samotnych itp. wypadało pocieszyć, zastanowić się wspólnie z nimi, w jaki sposób można zaradzić ich potrzebom materialnym i duchowym. Dokument wspomina, iż na koniec tak przeprowadzonej wizyty duszpasterskiej w każdym domu, rodzinie wolno było duszpasterzowi przyjąć to, co się nazywa kolędą lub datkami, o ile coś było im dobrowolnie przez tych parafian ofiarowane.
Polski zwyczaj kapłańskiego kolędowania znalazł również prawne oparcie w obowiązującym od 1983 r. Kodeksie Prawa Kanonicznego. Ustalając posługę pasterzowania kanon 529 1 § Kodeksu mówi: „Pragnąc dobrze wypełnić funkcję pasterza, proboszcz powinien starać się poznać wiernych powierzonych jego pieczy. Winien zatem nawiedzać rodziny, uczestnicząc w troskach wiernych, zwłaszcza niepokojach i smutku, oraz umacniając ich w Panu, jak również - jeśli w czymś nie domagają - roztropnie ich korygując”. I Synod Diecezji Łowickiej zainaugurowany przez bp. Alojzego Orszulika na temat wizyty duszpasterskiej w parafii wypowiada się w następujący sposób: „Do obowiązków proboszcza w szczególności należy organizowanie corocznej wizyty duszpasterskiej rodzin (tzw. kolędy)” (Statut 95, pkt. 3)
Kolęda otwiera oczy duszpasterza na prawdziwy stan religijny i moralny wiernych. Dla księży jest to okazja, by uzupełnić kartotekę parafialną czy założyć nową dla nowych parafian. Podczas corocznej kolędy powstaje także nowa lista chorych leżących w domach. Po kolędzie zgłaszają się nowi kandydaci na ministrantów.
Przyjęcie przez wiernych kapłana z wizytą duszpasterską jest aktem ich publicznego wyznania wiary, a zarazem znakiem jedności i żywej więzi Kościoła domowego z Kościołem parafialnym, a poprzez niego z Kościołem powszechnym. Czasem drzwi od lat zamknięte przed księdzem, pozostają nadal zamknięte. Niekiedy zdarza się cud. Za otwartymi drzwiami kapłani odnajdują nagle kogoś poszukującego sensu życia, czekającego na rozmowę, któremu za daleko do Kościoła, ale odważył się właśnie na pierwszy krok.
Kolęda powinna być przyjacielską wizytą u rodzin. Kolęda ma być rozmową, wspólną modlitwą, zakończoną błogosławieństwem. Są osoby, które przyjmują duszpasterza co roku, choć do kościoła nie chodzą. Kolęda jest więc szansą duszpasterską i trzeba próbować przybliżyć ludzi do Boga. Parafianie za sprawę naturalną uznają składanie ofiary, nieraz przepraszają, że kwota nie jest zbyt wysoka, a przecież nie to jest najważniejsze. Oprócz tego „kolędowy rachunek sumienia” wymaga postawienia sobie pytania, ile razy i kiedy pytaliśmy swojego duszpasterza, czy nie potrzebuje naszego wsparcia, rady, pomocy w różnej formie, nie tylko materialnej. Warto przy tegorocznych odwiedzinach duszpasterskich postawić sobie takie pytanie.