Zamykając każdy profesjonalnie i z myślą przewodnią wydany album, Czytelnik nie zamyka wyobraźni i pamięci. Ta pierwsza, w sytuacjach artystycznego rozkoszowania się fotografiami wywołuje pragnienie odwiedzenia miejsc, dotknięcia murów pamiętających odległe czasy. Pamięć wyzwala wspomnienia o miejscach, w których byliśmy, a teraz dzięki fotografii odżywają w nas na nowo. Nie inaczej jest z dziełem, które otrzymujemy dzięki inicjatywie Metropolity przemyskiego. Mozolna praca ks. Henryka Borcza sprawia, że album ten, to chyba pierwszy artystyczny przewodnik po bogatej historii miasta. Przemyśl to dla przeszło 700 tys. wiernych stolica diecezji i siedziba Metropolity przemyskiego. Zatem to już nie wyobraźnia, ale pamięć otrzymuje wspaniały dar, dzięki któremu możemy tworzyć kolejne asocjacje wspominając swoje pobyty w tym biskupim mieście. To ona „kusi”, aby jeszcze raz tam pojechać i z albumem w ręce przejść i na nowo odkryć piękno miejsc, które może mijamy codziennie nieświadomi jak wielkie kryją przesłanie historii. Tym bardzie warto podjąć na nowo rekonesans uliczkami miasta, i stwierdzić z satysfakcją, że po latach zastoju zaczyna ono na nowo wracać do dawnej świetności. Lata rozbiorów i wojen, zwłaszcza czas po II wojnie światowej i okres siermiężnego komunizmu zdawał się grzebać piękno w odmętach bylejakości i postępującej dewastacji tych pereł materialnej kultury.
Niszczono święty ogień, który żarzył się w dziełach ulegających z każdym rokiem procesowi dewastacji. Przyszło jednak „nowe”. Powoli, czasem nieudolnie zaczęto przywracać blask zabytkom materialnym, ale co ważniejsze, w miejsca duchowej kultury zaczął wracać duch czasów minionych.
Korzystając z bardzo wyczerpującego wprowadzenia Księdza Doktora spróbujmy na nowo odkryć ducha przeszłości w żyjącej współczesności.
Wjeżdżających do Przemyśla wita ze wzgórza tatarskiego Krzyż Zawierzenia. Zda się, dzieło współczesne. Inicjatywa prezydenta Sawickiego, kontynuowana przez władze miasta, po lekturze albumu nabiera nowego znaczenia. Ten krzyż to kontynuacja owej kapliczki św. Leonarda, miejsca modlitw protoplastów dzisiejszych mieszczan.
Zbliżając się do Sanu możemy podziwiać współczesność dającą świadectwo wiary - kościół świętych patronów Europy z piękną wieżą, z góry pozdrawia nadzieją zrodzoną z wiary wznoszony kościół pw. Miłosierdzia Bożego. Gdybyśmy skierowali się na obwodnicę prowadzącą do granicy dotkniemy przeszłości i współczesności. Funkcjonalny kościół parafii św. Brata Alberta żyje w cichej symbiozie z domem Braci Albertynów, w ogrodzie którego spotkać możemy ludzi, którzy doświadczeni krzyżem choroby, znajdują tutaj godne miejsce realizowania niezrozumiałego, ale przecież z miłości danego krzyża choroby. Opustoszały za murem szpital nie smuci ciasnotą, pośpiechem. Zapanowała tu cisza i kontemplacja starości i prawdy o przemijaniu. W tej ciszy można usłyszeć wspólną modlitwę umierającego bł. Jana Balickiego i towarzyszących mu sióstr Serafitek. Gdyby nieco się wyciszyć usłyszymy kroki św. Brata Alberta cicho stąpającego po przykościelnym chodniku. A można i spotkać Jana Pawła II, który jako kardynał krakowski raz odwiedził to miejsce.
Gdyby zaś drogi powiodły nas w drugą stronę, spotkamy nieco zapomniany i jeszcze wymagający sporo pracy dawny szpital na Lipowicy. Nieco stary, ale niezapomniany. Ciągle wokół tej budowli tworzą się nowe pomysły jej zagospodarowania i odrestaurowania.
A gdyby tak udać się w stronę Dynowa, nasz wzrok musi zatrzymać się na jednym z najpiękniejszych pomników współczesnej historii miasta - kościele pw. Matki Bożej Królowej Polski. Piękno materialne kryje w sobie dramaturgię rodzenia się tej żywej wspólnoty parafialnej. Warto, aby to ktoś kiedyś opisał. Zatrzymał w kadrze pamięci ludzi, którzy przed dwudziestu pięciu laty, niemniej odważnie jak bohaterski gwardian Reformatów stawali w obronie prawa do swojej wiary i miejsca kultu.
Wróćmy jednak na główny szlak. Kiedy zbliżamy się do Sanu, rzeki, której wody nucą monotonną pieśń tragicznej przeszłości, po prawej stronie wita nas, nieco zapominany na co dzień pomnik Orląt Przemyskich. Jest wyzwaniem dla władz, aby był piękny nie tylko w dniach rocznic. Zaraz za nim wielkie banery zapraszają do dawnego domu socjalistów - enklawy walki z Bogiem - kandydatów do grona inteligencji, także katolickiej, jak trzeba mieć nadzieję. Wzrusza ten monumentalny budynek także wspomnieniem socjalisty Regera i jego „cicerone” do szczęśliwej wieczności, bł. ks. Jana Balickiego, dzięki modlitwie którego Reger pojednał się z Bogiem.
W moich czasach kleryckich mijając most z bólem patrzyliśmy na łopotającą na dawnym domu Bonifratrów czerwoną flagę marksistowskiej dominacji. Dziś jak ongiś zakonnicy dawali chorym nadzieję na zdrowie, pedagodzy Kolegium Języków Obcych dają jego studentom nadzieję na godziwe życie poprzez zdobyte tu umiejętności.
Rynek i stare miasto na każdym kroku podpowiadają prawdę o swoistej kontaminacji przeszłości z teraźniejszością. Piękniejące kamieniczki starego miasta prowokują do wyobraźni, że za chwilę z bramy wyjdzie pejsaty Żyd, lub w zaułkach ulic usłyszymy śpiewny język braci Ukraińców. Wzrusza swoim pięknem katedra greckokatolicka, śpiewając swoim dostojeństwem pochwalny psalm dziękczynienia św. bp. Pelczarowi za jego heroiczny wysiłek ratowania zdewastowanego kościoła. A gdybyśmy zatrzymali się tu w niedzielę, spotkamy wiernych wracających z łacińskiej katedry, którzy przyjaźnie rozmawiają z braćmi wychodzącymi z nabożeństwa w tej świątyni.
Kościół Karmelitów przygarnie nas ciepłem, które uspokaja wspomnienie dramatycznych dni współczesności, kiedy to ujawnił się ciągle jeszcze groźny nacjonalizm czasu zmagania o realizację woli Ojca Świętego. To swoistego rodzaju memento dla przyszłych pokoleń.
Piękna katedra łacińska „wyprowadza nas wprost na dom dawnych adorantów modlitwy - mansjonarzy, psałterzystów. Przez lata opuszczone, ulegające dewastacji budynki nabierają nowego blasku. Kuszą nadzieją, że już wkrótce tutaj będziemy mogli podziwiać dzieło św. bp. Pelczara - bogate zbiory muzeum, które właśnie w tych budynkach ma znaleźć swoje pomieszczenia. Obok, w starej wikarówce mieści się obecnie szkoła organistowska. Wesołe rozmowy przyszłych animatorów liturgii, przywodzą na pamięć śmiech i radość młodości, które pewnie w podobny sposób wyrażali ongisiejsi uczniowie szkoły katedralnej. Nieco wyżej ciągle restaurowane Seminarium zaprasza na chwilę oddechu do pięknego ogrodu, z którego można podziwiać współczesną architekturę nowego budynku Instytutu Teologicznego.
Wytrwali mogą jeszcze wspiąć się na wzgórze zamkowe, by z jednej z baszt ogarnąć panoramę miasta. Wracając z nadzieją spojrzymy na dworek Orzechowskiego, z nadzieją, bo jak ongiś, tak i dzisiaj kanonicy katedralni przekazali budynek na własność diecezji i już bardzo konkretnie i optymistycznie rysuje się jego przyszłość.
Dla wytrwałych mamy propozycję odwiedzenia cmentarza, który od czasu powstania „utrwalił” w sobie czekających na alert Zmartwychwstania wielkich ludzi miasta. Tu można zapalić znicz i pomodlić się u grobu bł. Jana Balickiego. Stąd już niedaleko do dawnej posiadłości Lubomirskich. Jeszcze kilka lat temu zaniedbany park dziś tętni życiem młodych, którzy tutaj zdobywają wiedzę w Wyższej Szkole Zawodowej. Wszędzie, gdzie są ludzie ożywają mury, pięknieje przyroda, zwłaszcza jeśli są to ludzie wrażliwi.
Sporo jeszcze miejsc do odwiedzenia, ale nie wszystko da się zrealizować w jednym dniu. Warto wrócić jednak do Centrum „Caritas” i podziwiając monumentalny współczesny budynek zadumać się nad problemami współczesności, które tutaj ujawniają bezdomni, przychodząc po talerz strawy. Dyrektor Caritas poprowadzi nas na ulice, na których niszczejące domy zaczynają żyć na nowo gwarem ludzi i młodzieży. Tak, jak smutne i podupadające w ruinę małe seminarium reanimuje się pod okiem Kościoła jako centrum Ruchu młodzieżowego.
Nie wszystko da się zatrzymać w tym krótkim słowie. Tak, ten album otwiera nieograniczone pokłady ludzkiej wrażliwości.

Przemyśl. Historia wiary Narodów i dzieje sztuki, autor zdjęć Bogusław Świtała, redakcja ks. dr Witold Ostafiński, opracowanie historyczne ks. dr Henryk Borcz, Apostolicum, Ząbki 2004.
Album można nabyć w katolickiej księgarni „Roma” w Przemyślu przy ul. Grodzkiej, w Kurii Metropolitalnej i księgarniach miasta.