Szymon Burek: Czym właściwie jest odporność psychiczna i dlaczego jest to tak ważna cecha?

Marcin Rzegocki: Odporność psychiczna, a bardziej precyzyjnie – prężność psychiczna – to umiejętność adaptacji do wyzwań życiowych. Jak wyjaśnia ks. prof. Zenon Uchnast, prężność ego to właściwość osób, które dobrze radzą sobie z wyzwaniami i stresami w zmieniających się warunkach życia, zachowując jednocześnie własną tożsamość i orientację życiową. W praktyce oznacza to, że osoby prężne nie załamują się w obliczu trudności, lecz potrafią – mimo występujących wyzwań – prowadzić w miarę normalne życie.

Często kojarzymy odporność głównie z radzeniem sobie w kryzysach. Czy prężność psychiczna ujawnia się również w codziennym funkcjonowaniu?

Rzeczywiście, najczęściej kojarzymy prężność z cechą pomagającą przezwyciężać kryzysy, ale ważne jest to, że właściwość ta ujawnia się również w czasie pozakryzysowym. Osoby prężne charakteryzują się większą otwartością na świat – zachowują się swobodnie i spontanicznie, gdyż postrzegają świat jako raczej bezpieczne i przyjemne miejsce do życia. Mają zaufanie do siebie, dzięki czemu zachowują przytomność umysłu i po niepowodzeniach szybko odzyskują równowagę emocjonalną. Prezentują swobodny sposób bycia z osobami o innych poglądach. Cechują je również otwartość i elastyczność wobec zmian – nowe rzeczy i zdarzenia wzbudzają w nich zainteresowanie, a nie lęk. Potrafią utrzymać dynamiczną równowagę między potrzebą bezpieczeństwa a otwartością na rozwój, koncentrując się bardziej na własnym funkcjonowaniu niż tylko na kontroli reakcji emocjonalnych.

Jak rodzice mogą wspierać swoje dzieci w procesie budowania odporności psychicznej?

Relacje wewnątrzrodzinne i style wychowawcze rodziców w dużej mierze determinują funkcjonowanie dziecka oraz jego prężność psychiczną. Kluczowe są postawy rodzicielskie, które stanowią określone style postępowania wobec dzieci i wpływają na ich późniejszą samoocenę. Do prawidłowych postaw należą: akceptacja, współdziałanie, dawanie autonomii oraz uznawanie praw dziecka. Postawy nieprawidłowe, będące ich przeciwieństwem, mogą skutkować nieadekwatną samooceną dziecka – zarówno zaniżoną, jak i zawyżoną. Badania jednoznacznie pokazują, że dzieci, doświadczające postaw kochających ze strony rodziców, wykazują wyższy poziom prężności osobowej. Mają większe poczucie zadowolenia z życia, więcej odwagi, silniejsze poczucie kompetencji oraz lepiej wykorzystują własne możliwości do radzenia sobie z wyzwaniami.

Z kolei postawy odrzucające wiążą się z obniżeniem poczucia bezpieczeństwa, spadkiem zaufania do siebie i trudnościami w relacjach interpersonalnych. Ostatnio dużo mówi się o osobach nadopiekuńczych, „helikopterach”, którzy wychowują „kruche” dzieci. Tacy rodzice starają się stworzyć dla swych dzieci świat bez trudności i zagrożeń. Tymczasem to właśnie ekspozycja na trudności i ryzyko, adekwatne do wieku, buduje w nas odporność. Młodzi ludzie, za których rodzice robią wszystko, nie nabywają poczucia sprawczości – przekonania, że przez własne działania mogą osiągać swoje cele i kształtować swe życie. Dla prawidłowego rozwoju dziecka rodzice powinni jednocześnie bezwarunkowo je akceptować, a także dawać mu autonomię w podejmowaniu decyzji odpowiednich do jego wieku i możliwości.

Fundacja Auxilium prowadzi sieć poradni psychologicznych „Arka”. W Mielcu „Arka” ma siedzibę przy parafii Matki Bożej Nieustającej Pomocy.