Odpowiedź eksperta Powyższe pytania kierują naszą uwagę na ważną sprawę, czyli kompetencję (właściwość) sędziego kościelnego. Ta właściwość nie jest jednak ograniczona wyłącznie do jednego trybunału. Wypada zatem opisać wszystkie przypadki, tym bardziej że ważna zmiana nastąpiła wraz z reformą Kodeksu prawa kanonicznego dokonaną przez papieża Franciszka. W liście apostolskim Mitis Iudex Dominus Iesus wymienione są trybunały, z których powinni korzystać wierni: „w sprawach o nieważność małżeństwa, które nie są zarezerwowane Stolicy Apostolskiej, właściwe są: 1) trybunał miejsca, w którym małżeństwo zostało zawarte; 2) trybunał miejsca, w którym jedna ze stron lub obie strony mają stałe lub tymczasowe zamieszkanie; 3) trybunał miejsca, w którym faktycznie trzeba będzie zebrać większość dowodów”.

Myślę, że nikt nie ma wątpliwości odnośnie do pierwszego numeru wskazanego kanonu – oczywiście, właściwym sądem jest sąd diecezji, w której małżeństwo było zawierane. Drugie rozwiązanie to pewna nowość w systemie prawnym Kościoła – właściwy jest nie tylko sąd ze względu na zamieszkanie strony pozwanej, ale także strony powodowej. Tu znajdujemy precyzyjną odpowiedź na nasze pytania: tam, gdzie strona mieszka (nie chodzi o zameldowanie, ale o zamieszkanie stałe lub tymczasowe), może zwrócić się do sądu kościelnego o przeprowadzenie procesu o nieważność małżeństwa. Ostatnia kompetencja dotyczy zbierania dowodów – w przypadku tego rodzaju procesów są to czynności polegające na przesłuchaniu stron i świadków.

Widać więc, że może być kilka trybunałów właściwych – gdzie indziej mogło być zawierane małżeństwo, w różnych diecezjach mogą mieszkać strony procesowe, jeszcze na innym terytorium mogą przebywać świadkowie. Papież Franciszek w zasadach proceduralnych zwraca uwagę, że wspomniane kryteria właściwości są równoważne, z zachowaniem w miarę możliwości zasady bliskości między sędzią a stronami. Zasada ta jest bardzo ważna i strona przed podjęciem decyzji, do którego trybunału się zwrócić (oczywiście właściwego, w myśl przytoczonej normy prawnej) o przeprowadzenie procesu, musi się zastanowić, gdzie z punktu widzenia ekonomii procesowej będzie to najlepszym rozwiązaniem dla wszystkich uczestników procesu.