Zmiany terytorialne, będące efektem decyzji światowych mocarstw i wynikające z tego faktu migracje ludności, organizacja życia na terenach należących przed wojną do Niemiec, tworzenie administracji państwowej i kościelnej, budowanie w społeczeństwie poczucia tożsamości narodowej to tylko wybrane procesy, w których Kościół katolicki brał aktywny udział”. Takim fragmentem rozpoczyna się najnowsza publikacja o Kościele katolickim na Pomorzu Zachodnim, wydana przez szczeciński Oddział Instytutu Pamięci Narodowej.

W słoneczny majowy dzień 2015 r. w auli Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Szczecińskiego zebrali się uczestnicy naukowego sympozjum, aby w 70. rocznicę odprawienia w Szczecinie przez ks. Floriana Berlika TChr pierwszej po wojnie Mszy św. porozmawiać o trudnych latach 1945-56 na Pomorzu Zachodnim. Publikacja, która właśnie trafia do rąk czytelników, jest owocem tamtego spotkania.

Pierwszy tom „Dziejów Kościoła katolickiego” zawiera 16 artykułów naukowych, z których każdy dotyka ważnej dziedziny życia religijnego na Ziemiach Zachodnich. W formie syntezy, nakreślając czytelnikom ogólny zarys wydarzeń z lat 1945-56, ks. Stanisław Wilk SDB ukazał stosunek Stolicy Apostolskiej do tzw. Ziem Odzyskanych po II wojnie światowej. Na szczególną uwagę zasługuje wątek dotyczący kard. Augusta Hlonda i roli, jaką odegrał przy ustanawianiu administracji kościelnej na północy i zachodzie Polski. Jan Żaryn natomiast ukazał główne aspekty polityki wyznaniowej władz Polski Ludowej w pierwszym dziesięcioleciu po wojnie. W podobny sposób, tyle tylko, że w wymiarze regionalnym, ks. Grzegorz Wejman omówił organizację Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim w latach 1945-56, a Krzysztof Kowalczyk dokonał analizy relacji państwo – Kościół. Kolejne teksty dotyczą już zagadnień bardziej problemowych i można je podzielić na konkretne działy.

Na temat posługi duszpasterskiej zgromadzeń zakonnych napisali: ks. Bernard Kołodziej o chrystusowcach, ks. Jarosław Wąsowicz o salezjanach. W części biograficznej można zapoznać się z publikacjami: Zbigniewa Stanucha o ks. Franciszku Włodarczyku, ks. Karola Kubickiego o ks. Tadeuszu Załuczkowskim i Michała Siedziako o Władysławie Siwku TJ. Na temat innych związków wyznaniowych swoje naukowe ustalenia zaprezentowali: Konrad Białecki, Igor Hałagida i ks. Adrian Put. Ponadto Zofia Fenrych zaprezentowała początki duszpasterstwa akademickiego w powojennym Szczecinie, ks. Dariusz Śmierzchalski-Wachocz „zagłębił się” w temat prześladowania duchowieństwa, a ks. Robert Masalski scharakteryzował działalność dobroczynną Kościoła. Zwieńczeniem omawianej publikacji jest artykuł dziennikarza tygodnika „Do Rzeczy” Piotra Semki o budowaniu tożsamości mieszkańców polskich Ziem Zachodnich. Temat aktualny do dzisiaj, wymagający pewnej refleksji opartej na solidnej wiedzy historycznej i doświadczeniach mieszkańców tych ziem. Jeśli ktoś chciałby dowiedzieć się, co w tej kwestii ma do powiedzenia warszawski dziennikarz, powinien przeczytać tekst zamieszczony w omawianym tomie.

Wydanie tomu studiów nad dziejami Kościoła katolickiego wypełnia pewną lukę w historiografii. Do takiego stwierdzenia uprawnia analiza aktualnego stanu badań zamieszczona we wstępie, w którym czytamy, że „...o ile pierwsze jedenaście lat funkcjonowania Kościoła na tzw. Ziemiach Odzyskanych (…) jest dość dobrze przebadane i znajduje swoje odzwierciedlenie w literaturze przedmiotu, o tyle słabiej prezentuje się historiografia dotycząca kolejnych lat”. Dlatego redaktorzy tomu planują w kolejnych latach wydanie następnych, aby w ten sposób uzyskać pełniejszy obraz historii Kościoła na ziemiach przyłączonych po wojnie do Polski.

Omawiana praca, efekt udanej współpracy IPN i Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Szczecińskiego, doczekała się również pozytywnych recenzji. Prof. Ryszard Gryz napisał, że publikacja tomu „zainteresuje czytelników bogatą bibliografią i skomplikowanymi dziejami Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim w okresie stalinizmu”, natomiast dr hab. Elżbieta Wojcieszyk dodała, że „artykuły oparte są na wnikliwej analizie źródeł, często dopiero od niedawna dostępnych, napisane z dużą znajomością problematyki oraz z dobrym wykorzystaniem literatury”.

Niech powyższe cytaty będą zachętą do zapoznania się z książką, a szczegóły dotyczące jej zakupu dostępne są na stronie: www.ipn.gov.pl/publikacje .