Drodzy Bracia i Siostry!

Cieszę się, że mogę przyjąć was z okazji Jubileuszu poświęconego wszystkim, którzy w różnym charakterze działają na rozległym polu wymiaru sprawiedliwości. Pozdrawiam obecnych tu dostojnych przedstawicieli władz, przybyłych z wielu krajów, reprezentujących różne trybunały, oraz wszystkich was, którzy codziennie pełnicie nieodzowną służbę na rzecz uporządkowanych relacji między osobami, społecznościami i państwami. Jubileusz czyni nas wszystkich pielgrzymami, którzy - odkrywając znaki nadziei, która nie zawodzi - pragną „odkryć na nowo niezbędną ufność, zarówno w Kościele, jak i w społeczeństwie, w relacjach międzyludzkich, w stosunkach międzynarodowych, w promowaniu godności każdej osoby i w szacunku dla stworzenia” (Bulla ogłaszająca Jubileusz, 25).

Czy może być lepsza okazja, aby głębiej się zastanowić nad sprawiedliwością i jej rolą, która - jak wiemy - jest niezbędna zarówno dla uporządkowanego rozwoju społeczeństwa, jak i jako cnota kardynalna inspirująca i kierująca sumieniem każdego mężczyzny i każdej kobiety. Sprawiedliwość ma bowiem do spełnienia wyższą rolę w życiu społecznym człowieka, której nie można sprowadzać do samego stosowania prawa lub działalności sędziów, ani ograniczać do aspektów proceduralnych.

„Miłujesz sprawiedliwość, wstrętne ci bezprawie” (Ps 45, 8) - przypomina nam biblijne sformułowanie, zachęcając każdego z nas do czynienia dobra i unikania zła. A jakże wiele mądrości zawiera maksyma: „oddać każdemu, co mu się należy”! Jednak wszystko to nie wyczerpuje obecnego w każdym z nas głębokiego pragnienia tego, co sprawiedliwe, tego pragnienia sprawiedliwości, które jest kardynalnym narzędziem budowania dobra wspólnego w każdej ludzkiej społeczności. W sprawiedliwości bowiem łączą się: godność osoby, jej relacje z innymi oraz wymiar wspólnoty opartej na współżyciu, strukturach i wspólnych zasadach. Chodzi o wzajemne oddziaływanie relacji społecznej, stawiającej w centrum wartość każdego człowieka, którą należy chronić poprzez sprawiedliwość w obliczu różnych form konfliktu mogących pojawić się w działaniu jednostki, jak również wobec utraty poczucia wspólnego sensu, która może dotknąć także instytucje i struktury.

Tradycja uczy nas, że sprawiedliwość jest przede wszystkim cnotą, czyli trwałą i stałą postawą, która porządkuje nasze postępowanie zgodnie z rozumem i wiarą[1]. Cnota sprawiedliwości polega w szczególności na „stałej i trwałej woli oddawania Bogu i bliźnim tego, co im się należy”[2]. W tej perspektywie sprawiedliwość uzdalnia wierzącego do „poszanowania praw każdego i do wprowadzania w stosunkach ludzkich harmonii, która sprzyja bezstronności względem osób i dobra wspólnego”[3], co jest celem gwarantującym porządek chroniący słabszego, tego, kto domaga się sprawiedliwości, ponieważ jest ofiarą ucisku, wykluczenia lub ignorancji.

Jest wiele epizodów ewangelicznych, w których działanie człowieka jest oceniane według sprawiedliwości zdolnej pokonać zło krzywdy, co ukazuje natarczywość wdowy skłaniającej sędziego do odnalezienia znaczenia sprawiedliwości (por. Łk 18, 1-8). To także sprawiedliwość wyższa, która wynagradza robotnika ostatniej godziny tak samo jak tego, który pracuje cały dzień (por. Mt 20, 1-16); lub ta, która czyni miłosierdzie kluczem do interpretowania relacji i skłania do przebaczenia, przyjmując syna, który zaginął, a odnalazł się (por. Łk 15, 11-32), a nawet więcej - nakazuje przebaczać nie siedem razy, ale siedemdziesiąt siedem razy (por. Mt 18, 21-35). To właśnie moc przebaczenia, właściwa przykazaniu miłości, jawi się jako element konstytutywny sprawiedliwości zdolnej łączyć wymiar nadprzyrodzony z ludzkim.

Sprawiedliwość ewangeliczna nie odwraca się zatem od sprawiedliwości ludzkiej, lecz stawia jej pytania i na nowo kształtuje: prowokuje ją, do przekraczania samej siebie, ponieważ przynagla ją do poszukiwania pojednania. Zło bowiem nie powinno być jedynie karane, ale naprawiane, a do tego konieczne jest głębokie spojrzenie na dobro osób i dobro wspólne. Jest to zadanie trudne, lecz nie niemożliwe dla tego, kto będąc świadomym, że pełni służbę bardziej wymagającą niż inne, zobowiązuje się prowadzić życie nienaganne.

Jak wiadomo, sprawiedliwość staje się konkretna, gdy zwraca się ku innym, gdy każdemu oddawane jest to, co mu się należy, aż do osiągnięcia równości w godności i możliwościach między ludźmi. Jesteśmy jednak świadomi, że rzeczywista równość nie jest tożsama z formalną równością w obliczu prawa. Równość ta, choć stanowi nieodzowny warunek dla prawidłowego sprawowania sprawiedliwości, nie eliminuje faktu istnienia rosnących dyskryminacji, których pierwszym skutkiem jest właśnie brak dostępu do [wymiaru] sprawiedliwości. Prawdziwa równość jest natomiast daną wszystkim możliwością realizowania własnych aspiracji oraz widzenia związanych z własną godnością praw, zagwarantowanych przez system wspólnych wartości, które są powszechnie podzielane, zdolnych inspirować normy i przepisy prawa, na których można budować funkcjonowanie instytucji.

Dzisiaj to właśnie poszukiwanie lub odzyskiwanie wartości zapomnianych w życiu społecznym, pielęgnowanie i poszanowanie ich stanowi zadanie dla przedstawicieli wymiaru sprawiedliwości. Jest to proces potrzebny i konieczny w obliczu nasilania się postaw i strategii, które okazują pogardę dla życia ludzkiego od momentu jego pojawienia się, odmawiają podstawowych praw do istnienia osobowego i nie szanują sumienia, z którego pochodzą wolności. To właśnie dzięki wartościom, stanowiącym fundament życia społecznego, sprawiedliwość pełni swoją centralną rolę w relacjach międzyludzkich i ludzkich społecznościach. Jak pisał św. Augustyn: „Sprawiedliwość nie jest sprawiedliwością, jeśli nie jest równocześnie roztropna, mężna i umiarkowana”[4]. Wymaga to umiejętności myślenia zawsze w świetle prawdy i mądrości, interpretowania prawa w sposób dogłębny, wykraczający poza wymiar czysto formalny, aby uchwycić wewnętrzny sens prawdy, której służymy. Dążenie do sprawiedliwości wymaga zatem umiłowania jej jako rzeczywistości, do której można dojść tylko poprzez połączenie stałej uwagi, radykalnej bezinteresowności i wytrwałego rozeznania. Kiedy bowiem sprawuje się [wymiar] sprawiedliwości, oddaje się służbę ludziom, narodowi i państwu, z pełnym i nieustannym poświęceniem. Wielkość sprawiedliwości nie maleje, gdy stosuje się ją w rzeczach drobnych, lecz ujawnia się zawsze, gdy się ją stosuje z wiernością wobec prawa i z poszanowaniem osoby, gdziekolwiek na świecie by się ona znajdowała[5].

„Błogosławieni, którzy łakną i pragną sprawiedliwości, albowiem oni będą nasyceni” (Mt 5, 6). Tym błogosławieństwem Pan Jezus pragnął wyrazić duchowe napięcie, na które trzeba być otwartym - nie tylko po to, aby osiągnąć prawdziwą sprawiedliwość, ale przede wszystkim, aby jej poszukiwali ci, którzy powinni ją urzeczywistniać w różnych sytuacjach dziejowych. „Łaknąć i pragnąć” sprawiedliwości oznacza bycie świadomym, że wymaga ona osobistego wysiłku, aby interpretować prawo w jak najbardziej ludzkim wymiarze, ale przede wszystkim wymaga dążenia do „nasycenia”, które może znaleźć spełnienie jedynie w sprawiedliwości większej - wykraczającej poza konkretne sytuacje.

Drodzy przyjaciele, Jubileusz zachęca nas również do refleksji nad aspektem sprawiedliwości, który często nie jest wystarczająco podkreślany: mianowicie nad rzeczywistością wielu krajów i narodów, które „łakną i pragną sprawiedliwości”, ponieważ ich warunki życia są tak niesprawiedliwe i nieludzkie, że stają się nie do zaakceptowania. W obecnej sytuacji międzynarodowej należałoby zatem zastosować te aktualne od wieków sentencje: „Nie można rządzić rzecząpospolitą bez sprawiedliwości. Gdzie zatem nie ma prawdziwej sprawiedliwości, nie może być i prawa. Co się bowiem dzieje prawnie, to się, oczywiście, dzieje sprawiedliwie. A co się dzieje niesprawiedliwie, nie może się dziać prawnie. (…) Gdzie sprawiedliwości nie ma, tam też nie ma rzeczpospolitej. Sprawiedliwość jest to ta cnota, co każdemu swoje oddaje. A cóż to jest za sprawiedliwość człowieka, która samegoż człowieka od Boga prawdziwego odrywa”[6]. Niech te zobowiązujące słowa św. Augustyna inspirują każdego z nas, aby zawsze jak najlepiej sprawować [wymiar] sprawiedliwości w służbie ludowi, ze wzrokiem skierowanym ku Bogu, tak aby w pełni szanować sprawiedliwość, prawo i godność osób.

Z tym życzeniem dziękuję wam i z serca błogosławię każdego z was, wasze rodziny i waszą pracę.

[1] Por. Katechizm Kościoła Katolickiego, n. 1804.

[2] Tamże, n. 1807.

[3] Tamże.

[4] Św. Augustyn, List 167, 2, 5.

[5] Por. Tenże, O nauce chrześcijańskiej IV, 18, 35.

[6] Tenże, Państwo Boże, XIX, 21, 1, tłum. ks. W. Kubicki, Kęty 2002, s. 788-789. Łaciński termin „res publica” w Państwie Bożym oznacza wspólnotę polityczną jako dobro wspólne, co po polsku tradycyjnie oddaje się jako „rzeczpospolita”, aby zachować dosłowne i historyczne brzmienie, natomiast w innych językach częściej tłumaczy się jako „państwo”, żeby podkreślić znaczenie bardziej ogólne, niezależne od ustroju.