„Beatus Vir” opus 38, czyli psalm na baryton solo, chór i wielką orkiestrę, został zamówiony u Henryka Mikołaja Góreckiego jeszcze przez kard. Karola Wojtyłę dla uczczenia 900. rocznicy męczeńskiej śmierci krakowskiego biskupa Stanisława, później ogłoszonego świętym. Ale kompozytor stworzył go już po wyniesieniu Karola Wojtyły na stolicę apostolską. W rezultacie prawykonanie dzieła odbyło się w czerwcu 1979 r., podczas pierwszej pielgrzymki Papieża do Polski. Orkiestrę i Chór Filharmonii Krakowskiej poprowadził sam kompozytor.

Ojciec Święty, któremu dzieło zostało dedykowane, publicznie podziękował Góreckiemu za dostarczenie „tak głębokiego doznania”. Wzruszony Górecki zapamiętał ten dzień na zawsze, zaznaczając wielokrotnie, że było to najważniejsze wydarzenie w jego życiu.

Przyjęcie zamówienia od kard. Wojtyły, a tym bardziej decyzja o ukończeniu kompozycji w czasie, kiedy został on już wybrany Papieżem, przysporzyły Góreckiemu wielu kłopotów natury politycznej i ostatecznie przypieczętowały jego rezygnację ze stanowiska rektora katowickiej Wyższej Szkoły Muzycznej.

Jak najliczniejsze smyczki

Postać św. biskupa Stanisława ze Szczepanowa Papież otaczał szczególna czcią. Historia tego świętego, który został okrutnie zamordowany za to, że odważył się oskarżyć króla o nadużywanie władzy, nabrała dla Polaków w latach 70. nowego wymiaru, nawiązywał do Kościoła będącego w konflikcie z państwem. Ojciec Święty wielokrotnie przywoływał te wydarzenia w czasie pielgrzymki.

Jak pisano – dzieło „Beatus Vir”, skomponowane na olbrzymi zespół chóru, orkiestry „z poczwórnym zespołem instrumentów dętych” oraz „jak najliczniejszymi” smyczkami – było forma medytacji o duchowości Stanisława ze Szczepanowa. Kontemplacją tego, co działo się w sercu Świętego w czasie rozgrywania się tragedii. Tekst kompozycji Górecki zaczerpnął z Księgi Psalmów, tytuł zaczerpnął z Psalmu 33.

W „Beatus Vir”, podobnie jak w poprzednich dziełach Góreckiego, takich jak „Ad Matrem”, czy II Symfonia Kopernikowska, tekst determinuje charakter muzyki. „Beatus…” został zaplanowany jako pierwszy z kilku utworów, które mają stanowić cykl „Sancti Tui Domine florebunt sicut liliom”. Kolejną częścią cyklu inspirowanego życiem Świętych jest „Kantata o św. Wojciechu Salve Sidus Polonorum”, op. 72 ukończona w 2000 r.

Dedykowane Papieżowi

„Beatus…” nie jest jedynym utworem dedykowanym Papieżowi. Kilkanaście lat po jego skomponowaniu powstał utwór „Totus Tuus”, napisany z okazji trzeciej pielgrzymki Ojca Świętego do Polski. Wykonano go wtedy na placu Zwycięstwa, dziś Piłsudskiego w Warszawie. To dzieło jest chyba jednym z bardziej, jeśli nie najbardziej znanym jego utworem chóralnym, a capella.

Tytuł, w tłumaczeniu: „Cały Twój”, to motto Jana Pawła II, często przez niego przywoływane. Jak tłumaczył sam Papież, zaczerpnął je z „Traktatu o prawdziwym nabożeństwie do Najświętszej Maryi Panny św. Ludwika Marii Grignion de Montfort”. Jak pisał w „Darze i tajemnicy”, „rdzeń prawd teologicznych, które w tym traktacie się zawierają, jest bezcenny”. Jak potem oceniano, tekst „Totus Tuus”, stworzony przez poetkę Marię Bogusławską, a poruszający wątki maryjne, były Janowi Pawłowi II bardzo bliskie.

Wiemy, że Jan Paweł II upodobał sobie pieśni – zarówno Maryjne i religijne („Z dawna Polski Tyś królową”, „Czarna Madonna”, „Bóg jest Miłością”), ale i góralskie, które zawsze go wzruszały („Wsyćka se Wom życom”, „Życymy, życymy”). Jego ulubionym utworem była jednak „Barka”, często wykonywana podczas pielgrzymek do Polski.

Zaśpiewali „Barkę”

Melodię „Barki” zaczerpnięto z południowoamerykańskiej pieśni „Pescador De Hombres”. W latach 70. tekst do niej napisał salezjanin ks. Stanisław Schmidt. „Właśnie ta oazowa pieśń wyprowadziła mnie z Ojczyzny” – mówił Papież przed 23 laty. po zakończeniu jednej ze Mszy św. w sierpniu 2002 r., gdy zgromadzeni zaśpiewali „Barkę”. „Miałem ją w uszach, kiedy słyszałem wyrok konklawe, i z nią, z tą oazową pieśnią, nie rozstawałem się przez te wszystkie laty. Była jakimś ukrytym tchnieniem Ojczyzny, była też przewodniczką na różnych drogach Kościoła”.

Wydana z okazji kanonizacji Jana Pała II płyta „Beatus Vir”, pod honorowym patronatem kard. Kazimierza Nycza, zawiera i tytułowy utwór i „Barkę” i „Totus Tuus”, a także fragment „Tryptyku Rzymskiego” czytanego przez Jana Nowickiego. Jest to zapis koncertu, który odbył się 13 maja 2011 r. w archikatedrze warszawskiej. Dzień nie był przypadkowy, właśnie wtedy minęło 30 lat od zamachu na Jana Pawła II i od jego cudownego ocalenia. Nieco wcześniej odbyła się beatyfikacja Ojca Świętego.