Promowane przez Międzynarodową Komisję Papieskiego Instytutu Patrystycznego i Studiów Augustyńskich, we współpracy z Augustiańskim Instytutem Historycznym, wydarzenie, które rozpoczęło się w poniedziałek, zakończyło się 22 listopada, wizytą w mieście Viterbo, gdzie odwiedzono renesansowy klasztor augustianów, który ma wspaniały krużganek ozdobiony freskami przedstawiającymi biskupa Hippony i epizodami biblijnymi oraz w kościół Trójcy Świętej. Ponadto w bazylice św. Augustyna w Campo Marzio odprawiono Mszę św. W środę uczestnicy kongresu wzięli udział w audiencji ogólnej papieża Franciszka na Placu św. Piotra.

Augustyn nauczycielem naszych czasów

Podczas obrad kongresu religioznawca augustianin o. Kolawole Chabi poświęcił swoje wystąpienie wpływowi św. Augustyna na magisterium ostatnich papieży. Podkreślił ciągłe odniesienia ostatnich papieży w encyklikach, przemówieniach i homiliach do spuścizny św. Augustyna, aby zaproponować biskupa Hippony „także dla naszych czasów jako mistrza”, którego wizja wiary i rozumu oraz ciągłe poszukiwanie Boga są nadal aktualne we współczesnym Kościele. Zaczynając od Piusa XI, uczony wspomniał encyklikę “Ad Salutem humani”, w której podkreślono trwały wpływ pism wielkiego Ojca Kościoła na teologię chrześcijańską, filozofię i kulturę zachodnią.

Z kolei Pius XII uznał św. Augustyna za duchowego i intelektualnego przewodnika, chwaląc w szczególności jego zdolność do jasnego wyrażania kwestii moralnych i teologicznych oraz odpowiadania na wyzwania swoich czasów z mądrością i głębią. O. Chabi mówił również o tym, jak Jan XXIII znalazł w św. Augustynie przykład otwartości, nawrócenia i niestrudzonego poszukiwania prawdy i przypomniał, że Paweł VI tak bardzo lubił rozpowszechniać myśl św. Augustyna, że osobiście zainaugurował Augustinianum 4 maja 1970 roku.

Jan Paweł II również chwalił intelektualną i duchową głębię biskupa Hippony, „uważając go za tego, który ma coś do zaoferowania każdemu człowiekowi naszych czasów”. Istnieją niezliczone cytaty augustiańskie u Benedykta XVI, który „miał szczególny podziw dla świętego Augustyna”. Zwrócił uwagę, że w dziele Josepha Ratzingera wyłania się „wiara, która nie boi się dialogu ze współczesną kulturą i filozofią”, idąc za przykładem świętego Augustyna, który starał się zrozumieć wiarę poprzez intelekt. Zakonnik wskazał na pierwszą encyklikę “Deus caritas est”, w której papież z Niemiec zapewnia, że wiele zawdzięcza myśli świętego Augustyna.

Papież Franciszek o Doktorze Łaski

Na koniec o. Chabi zwrócił uwagę, że papież Franciszek również kilkakrotnie odnosi się do Augustyna. Jak na przykład 15 września 2022 r., podczas lotu z Nur-Sułtan do Rzymu, na zakończenie wizyty apostolskiej w Kazachstanie, kiedy zachęcał do „przeczytania komentarza św. Augustyna o pasterzach (Kazanie 46)”, dodając, że „jeśli brakuje serca w działaniach pasterza, nie ma pracy duszpasterskiej”. Nawet w swojej ostatniej encyklice “Dilexit nos” Franciszek czterokrotnie cytuje Doktora Łaski. W szczególności, w paragrafie 103 wskazuje, że Augustyn „otworzył drogę dla nabożeństwa do Najświętszego Serca jako miejsca osobistego spotkania z Panem”, precyzując, że dla niego „pierś Chrystusa jest nie tylko źródłem łaski i sakramentów”, ale także „źródłem najcenniejszej mądrości, jaką jest poznanie Go”.

Duchowość augustiańska w różnych formach życia

Podczas prac Kongresu wiele miejsca poświęcono wpływowi wielkiego Ojca Kościoła na monastycyzm, zakony i rodziny żyjące według jego reguły. Dogłębnie zbadano także ikonografię biskupa Hippony i jego wpływ na duchowość augustiańską na przestrzeni wieków. Poświęcono również miejsce męskiej hagiografii augustiańskiej, świętości i mistyce kobiet, a także augustiańskiemu ruchowi kobiecemu, zgromadzeniom życia apostolskiego skupionym w Zakonie św. Augustyna oraz relacjom ze świeckimi.

W referacie o. Rocco Ronzani, prefekt Watykańskiego Archiwum Apostolskiego, skupił się na augustiańskim laikacie i duchowości w życiu i apostolacie zakonu. O. Ronzani wyjaśnił, że relacja ze świeckimi w zakonie augustianów, tak jak ta ostatnia narodziła się „w procesie reformy i odnowionej ewangelizacji średniowiecznego społeczeństwa europejskiego”, rozwinęła się u początków samego zakonu żebraczego. W rzeczywistości „niektóre z grup zakonnych”, które do niego dołączyły „w latach 1244-1256, również powstały z pragnienia wielu świeckich, aby prowadzić prawdziwie życie apostolskie”.

Formy współpracy świeckich

“Istniały różne formy współpracy świeckich w augustiańskiej rodzinie zakonnej”, powiedział o. Ronzani, ale przynajmniej trzy z nich były „uczestnictwem w życiu i apostolstwie zakonu, od jego początków”. Pierwszym z nich była oblacja, która mogła wiązać się z włączeniem do wspólnot braci lub pozwolić osobie świeckiej prowadzić życie zewnętrzne. To właśnie oblaci zewnętrzni, instytucjonalnie zjednoczeni w grupach, „które w pewien sposób odzwierciedlały życie wspólnot zakonnych i przedłużały ich doświadczenie w świecie świeckim”, dali początek Trzeciemu Zakonowi, z „świeckimi mężczyznami i świeckimi kobietami, którzy prowadzili nie tylko życie ascetyczne, ale także życie wspólnotowe”. W niektórych przypadkach te grupy ludzi były „pierwszymi zalążkami instytutów zakonnych, które powstały w epoce nowożytnej i współczesnej i były związane z zakonem”. Chociaż, jak zauważają augustianie, „nierzadko grupy kobiet, oblatów i tercjarzy, poprzez niekiedy złożone procesy, stawały się prawdziwymi klasztorami życia kontemplacyjnego”. Trzecią i ostatnią grupą świeckich były bractwa związane z kultem, zwłaszcza Dziewicy Maryi i świętych zakonu, które ewoluowały z czasem i istnieją do dziś.

Zakon Braci św. św. Augustyna, choć nawiązuje do duchowości swego patrona, wielkiego biskupa, teologa i doktora Kościoła, zmarłego w 430 r. i powstałych pod jego wpływem wspólnot eremickich (pustelniczych), powstał formalnie dopiero na początku XIII wieku. Za datę utworzenia przyjmuje się dzień 1 marca 1256, gdy w Rzymie zjednoczyli się członkowie luźnych wspólnot eremickich, działających według reguły św. Augustyna. W ciągu stuleci przeżywali różne okresy wzlotów i upadków, zawsze jednak odgrywał ważną rolę w duchowym i intelektualnym życiu Kościoła. Obecnie zakon liczy ok. 3 tys. członków na wszystkich kontynentach, w tym także w Polsce.